2.1. วงกลม (circle)
สมการวงกลม
วงกลม คือเซตของจุดทุกจุดซึ่งห่างจากจุดคงที่จุดหนึ่งเป็นระยะทางคงตัว
จุดคงที่ เรียกว่า จุดศูนย์กลาง ส่วนระยะคงที่เรียกว่า รัศมี
นิยามของสมการวงกลมคือ
วงกลม (circle)
คือเซตของจุดทั้งหมดในระนาบที่ห่างจากจุดๆหนึ่งตรึงอยู่กับที่เป็นระยะทางคงตัว
จุดที่ตรึงอยู่กับที่นี้เรียกว่า จุดศูนย์กลาง (center)
ของวงกลม และระยะทางคงตัวดังกล่าวเรียกว่า รัศมี (radius) ของวงกลม
รูปที่ 1: สมการวงกลม
จุด
C(h,k)
เป็นจุดคงที่ เรียกว่า จุดศูนย์กลาง
|CP|
= ระยะทางคงที่ เรียกว่ารัศมี
รูปแบบของสมการวงกลม
รูปที่
2: รูปแบบของสมการวงกลม
ข้อสังเกตุ
1.
ถ้า D2 + E2 – 4F = 0 กราฟที่ได้จะเป็นจุดวงกลม
2.
ถ้า D2 + E2 – 4F > 0 กราฟที่ได้จึงเป็นวงกลม
3.
ถ้า D2 + E2 – 4F < 0 จะไม่เกิดกราฟในระบบจำนวนจริง
ข้อสำคัญ
ในเรื่องวงกลม
ถ้าต้องการหาสมการวงกลม จะต้องทราบ
1.
จุดศูนย์กลาง
2.
รัศมี
การหาจุดศูนย์กลางของวงกลม
การหาจุดศูนย์กลางของวงกลม
จะหาได้ด้วยวิธีดังต่อไปนี้
1.
โจทย์กำหนดมาให้โดยตรง
เช่นให้จุดศูนย์กลางคือ C(h,k)
2.
โจทย์กำหนดมาให้ทางอ้อม
เช่นจุดที่เส้นตรงตัดกัน
3.
โจทย์หำหนดมาให้
โดยมีความสัมพันธ์กับกราฟอื่นๆ
การหาความยาวรัศมี
การหาความยาวรัศมี
จะหาได้ด้วยวิธีดังต่อไปนี้
1.
โจทย์กำหนดมาให้โดยตรง
(2¶r)
2.
โจทย์กำหนดมาให้ทางอ้อม
เช่นความยาวระหว่างจุดสองจุด หาได้จากสูตร
3.
โจทย์กำหนดจุดศูนย์กลาง
(h, k) และเส้นสัมผัส Ax
+ By + C = 0 เราจะหาทั้งเส้นผ่านศูนย์กลางและรัศมีได้จากสูตรต่อไปนี้
ความยาวของเส้นสัมผัส
ให้ |PQ| เป็นความยาวของเส้นสัมผัสที่ลากจากจุด P
มาสัมผัสวงกลมที่จุด
1. ถ้าสมการวงกลมคือ x2 +
y2 = r2 แล้ว
2. ถ้าสมการวงกลมคือ (x-h)2 +
(y-k)2 = r2 แล้ว
|PQ|- ดังรูป
3. ถ้าสมการวงกลมคือ x2 +
y2 + Dx + Ey + F = 0 แล้ว
|PQ| = ดังรูป
ตัวอย่างที่
1
จงเขียนกราฟของสมการ
(x + 2)2 + (y – 3)2 =
16
วิธีทำ
กราฟของสมการที่กำหนดให้เป็นวงกลม ในการเขียนกราฟ
จะต้องทราบตำแหน่งของจุดศูนย์กลางและความยาวของรัศมีของวงกลม
ซึ่งหาได้โดยการเทียบสมการที่กำหนดให้กับรูปแบบมาตรฐานของสมการวงกลม จะพบว่า h = -2, k = 3 และ r – 4 ดังนั้น
วงกลมมีจุดศูนย์กลางอยู่ที่ (-2, 3) และรัศมียาว 4 หน่วย การเขียนวงกลมขั้นแรก ลงจุดศูนย์กลางที่จุด (-2, 3) และเนื่องจากรัศมีของวงกลมยาว 4 หน่วย ลงจุดอีก 4
จุดห่างไปจากจุดศูนย์กลางไปทางด้านซ้าย ทางด้านขวา ทางด้านล่าง
และทางด้านบน 4 หน่วย แล้ววาดวงกลมผ่านจุด 4 จุดนี้จะได้วงกลมดังแสดงในรูป
2.2. พาราโบลา
นิยามของสมการพาราโบลา
พาราโบลา คือเซตของจุดบนพื้นระนาบซึ่งมีระยะห่างจากจุดคงที่
เท่ากับระยะที่ห่างจากเส้นคงที่
จุดคงที่ คือจุ ดโฟกัส (Focus)
เส้นตรงที่คงที่ คือ เส้นไดเรกตริกซ์ (Directrix)
เส้นลาตัสเลกตัม (Latus Rectum) คือ เส้นตรงที่ลากผ่านจุดโฟกัสและตั้งฉากกับแกนของรูป
แกนของรูปหรือแกนสมมาตร คือ เส้นตรงที่ลากผ่านจุดยอดและผ่านจุดโฟกัส
คอร์ดของพาราโบลา คือเส้นตรงที่ลากเชื่อมจุด 2 จุด ที่ต่างกันของพาราโบลาและคอร์ดที่ลากผ่านจุดโฟกัสเรียกว่า Focul
ส่วนคอร์ดที่ลากผ่านจุดโฟกัสด้วย และตั้งฉากกับแกนของรูปด้วย
เรียกว่า ลาตัสเรกตัม (Latus Recrum)
ข้อสังเกตุ
จากสมการ
จะต้องมีตัวแปรใดตัวแปรหนึ่งอยู่ในรูปกำลังสอง และอีกตัวหนึ่งยกกำลังหนึ่ง
และอยู่ที่เทอมที่บวกลบกัน กราฟที่ได้จึงจะเป็นกราฟพาราโบลา
รูปแบบของพาราโบลาที่มีจุดศูนย์กลางอยู่ที่จุด
(0,0)
พาราโบลาซึ่งมีจุดยอดที่จุด
(0,0) และแกนของรูปทับแกน y
พาราโบลาซึ่งมีจุดยอดที่จุด
(0,0) และแกนของรูปทับแกน
x
เราสามารถสรุปสมการพาราโบลาออกมาได้ดังนี้
โจทย์พาราโบลา
เรียงจากง่ายไปยากนะครับ
ลองทำกันดูนะ
EX1: จงหาสมการของพาราโบลาที่มีจุดโฟกัส
(0,3) และจุดยอด (0,0)
วิธีทำ
จากโจทย์ที่กำหนดให้ เราสามารถวาดกราฟพาราโบลาได้ดังนี้
จากรูปเป็นพาราโบลาหงาย
มีจุดยอดคือ (0,0) จุดโฟกัสคือ (0,3)
และได้ค่า c=3
สมการพาราโบลาของกราฟนี้คือ
x2=4cy แทนค่า
c=3 ในสมการจะได้
x2=(4)(3)y
x2=12y
2.3. วงรี
นิยามสมการวงรี
วงรี (Ellipse) คือเซตของจุดทั้งหมดในระนาบซึ่งผลบวกของระยะทางจากจุดใดๆจุดหนึ่งในเซตไปยังจุดคงที่
2 จุดมีค่าคงตัว
จากบทนิยามนี้
มีวิธีง่ายๆ ในการวาดรูปวงรี (ดูรูปที่ 2)
วางกระดาษบนกระดานวาดรูปปักหมุด 2 ตัวที่จุดต่างกัน
ใช้เป็นโฟกัสของวงรี ตัดเชือกเส้นหนึ่งยาวกว่าระยะทางระหว่างหมุดทั้งสอง
ผูกปลายเชือกแต่ละข้างกับหมุด โดยใช้ดินสอรั้งเชื่อให้ตึงตลอดเวลา ขณะที่ค่อยๆ
เคลื่อนดินสอรอบโฟกัส
รอยดินสอที่เกิดขึ้นจะเป็นรูปวงรีเพราะผลบวกของระยะทางจากจุดปลายดินสอถึงโฟกัสทั้งสองเท่ากับความยาวของเชือกที่มีความยาวคงตัวเสมอ
ถ้าเชือกยาวกว่าระยะห่างระหว่างโฟกัสเพียงเล็กน้อย
วงรีที่วาดได้จะมีรูปร่างเรียวยาว ดังเช่นในรูปที่ 3ก
แต่ถ้าโฟกัสอยู่ใกล้กันเมื่อเปรียบเทียบกับความยาวของเชือก
(เชือกยาวกว่าระยะห่างระหว่างโฟกัสมาก) วงรีที่วาดได้จะเกือบกลม
ดังเช่นในรูปทางขวา ยิ่งถ้าจุดโฟกัสใกล้กันเท่าไหร่ ก็จะยิ่งกลมขึ้นๆ
F, F’ เป็นจุดคงที่
เรียกว่าจุดโฟกัส (Focus)
V, V’ เป็นเส้นตรงที่ผ่านจุดโฟกัส
และมีจุดปลายทั้งสองเป็นจุดยอด เรียกว่า แกนนอก
B, B’ เป็นเส้นตรงที่ผ่านจุดศูนย์กลางและตั้งฉากกับแกนเอก
โดยมีจุดปลายทั้งสองอยู่บนวงรี เรียกว่า แกนโท
m1m2, m1‘m2‘
เป็นเส้นตรงที่ผ่านจุดโฟกัส และตั้งฉากกันแกนของรูป
เรียกว่าเส้นลาตัสเรกตัม
วงรีที่มีจุดศูนย์กลางอยู่ที่จุด
(0,0)
วงรีที่มีจุดศูนย์กลางอยู่ที่จุดกำเนิดและแกนเอกอยู่บนพิกัด
สรุปสมการวงรี
ตัวอย่างโจทย์สมการวงรี
EX1: วงรีรูปหนึ่งมีสมการเป็น = 1
จงหาโฟกัส จุดยอด
ความยาวของแกนเอกและแกนโท และเขียนวงรี
วิธีทำ จากสมการ = 1 เมื่อเทียบกับรูปแบบมาตรฐาน = 1
จะได้ว่า a2 = 16, b2 = 4 นั่นคือ a = 4, b = 2
เนื่องจากพจน์ a2 เป็นตัวส่วนของพจน์ x2
แกนเอกจึงอยู่บนแกน
X ถ้าให้จุด (-c,
0) และ (c, 0) เมื่อ c > 0 เป็นโฟกัส
จะได้ว่า c2 = a2 – b2 =
16 – 4 = 12 นั่นคือ c =
ดังนั้น สรุปได้ว่า
โฟกัสของวงรี คือ
(-, 0) และ (, 0)
จุดยอด คือ (-4, 0) และ (4, 0)
แกนเอกมีความยาว 8 หน่วย
แกนโทมีความยาว 4 หน่วย
กราฟวงรีแสดงได้ดังรูปนี้
2.4. ไฮเพอร์โบลา
นิยามของสมการไฮเพอร์โบลา
ไฮเพอร์โบลา (Hyperbola) คือเซตของจุดทั้งหมดในระนาบซึ่งผลต่างของระยะทางจากจุดใดๆไปยังจุด
F1 และ F2 ที่ตรึงอยู่กับที่มีค่าคงตัว
โดยค่าคงตัวน้อยกว่าระยะห่างระหว่างจุดคงที่ที่ตรึงอยู่กับที่ทั้งสอง จุด F1
และ F2 ดังกล่าวนี้เรียกว่า โฟกัส (Focus) ของไฮเพอร์โบลา
ให้ระยะทางจากจุด F1 และ F2 ไปยังเส้นกราฟมีค่าเท่ากับ r1=F1 และ r2=F2 และระยะทางระหว่างจุด F และจุด F2 มีค่าเท่ากับ 2c หรือเรียกอีกอย่างว่าค่า
k ซึ่งค่า k นี้จะมีค่าเป็นบวกเสมอ
r2-r1 = k
ถ้าจุด P ซึ่งอยู่บนเส้นกราฟด้านซ้ายมืออยู่บนแกน x
แล้ว
k = (c+a) – (c-a) = 2a
ดังนั้นเราสามารถคำนวณค่า
k=2a ได้
หรือนั่นก็คือระยะทางระหว่างจุดยอดของกราฟไฮเพอร์โบลาทั้งสอง ข้อสังเกตุคือเส้นกราฟพาราโบลาที่เกิดจาดจุดโฟกัส
F1 จะมีเส้นกราฟที่เกิดจาด F2 สะท้อนเหมือนกันอยู่ในฝั่งตรงข้ามเสมอ
สมการไฮเพอร์โบลา
รูปแบบของสมการไฮเพอร์โบลาจะแบ่งออกตามรูปกราฟสมการสองแบบ คือไฮเพอร์โบลาแบบตะแคง (ซ้ายขวา) และไฮเพอร์โบลาแบบตั้ง (บนล่าง)
โดยทั้งสองรูปแบบมีสมการดังนี้
ไฮเพอร์โบลาตะแคง
|
ไฮเพอร์โบลาตั้ง
|
สมการไฮเพอร์โบลาคือถ้าจุดศูนย์กลางของสมการ c อยู่ที่จุด (0,0) เราจะได้สมการไฮเพอร์โบลาที่จุดกำเนิดดังนี้
สังเกตว่าหน้า x เป็นบวก ดังนั้นแกนตามขวางจึงวางตัวในแนวแกน
x (a อยู่กับ x)แกนตามขวาง
(แกนที่ลากตัดกึ่งกลางของกราฟ) มีความยาวเป็น 2a
แกนสังยุค มีความยาวเป็น 2b
ระยะโฟกัส มีความยาว
|
สมการไฮเพอร์โบลาคือถ้าจุดศูนย์กลางของสมการ c อยู่ที่จุด (0,0) เราจะได้สมการไฮเพอร์โบลาที่จุดกำเนิดดังนี้
สังเกตว่าหน้า x เป็นบวก ดังนั้นแกนตามขวางจึงวางตัวในแนวแกน
x (a อยู่กับ x)แกนตามขวาง
(แกนที่ลากตัดกึ่งกลางของกราฟ) มีความยาวเป็น 2a
แกนสังยุค มีความยาวเป็น 2b
ระยะโฟกัส มีความยาว
|
ข้อสังเกตุ: a ไม่จำเป็นต้องยาวกว่า b เหมือนในสมการวงรี แต่ถ้า a=b จะได้สี่เหลี่ยมจัตุรัสอยู่ตรงกลาง
จะเรียกว่าเป็น ไฮเพอร์โบลามุมฉาก (Rectangular
Hyperbola)
โจทย์ไฮเพอร์โบลา
ตัวอย่างที่1: จงหาจุดศูนย์กลาง จุดโฟกัส จุดยอด
ความยาวของแกนตามขวาง ความยาวแกนสังยุค ความยาวเส้นลาตัสเรกตัม ค่าเอ็คเซนตริกซิตี
(e) และสมการเส้นกำกับของไฮเพอร์โบลาต่อไปนี้
พร้อมทั้งวาดกราฟ
วิธีทำ
ตัวเลขส่วนของสมการไฉเพอร์โบลาที่โจทย์ให้มาเป็นกำลังหนึ่ง
แต่เราต้องการกำลังสองเพื่อเข้าสูตรไฮเพอร์โบลา
จึงแปลงสมการนี้ให้อยู่ในรูปกำลังสองได้ดังนี้
ซึ่งเมื่อนำไปเทียบกับสมการมาตรฐานของไฮเพอร์โบลา
เราจะได้ค่า a=4, b=3
ใช้สูตรพีธากอรัสเพื่อหาค่า
c ได้ดังนี้
c2 = a2 +
b2
c2 = 42 +
32
c2 = 25
c = 5
เมื่อเราได้ค่า a, b, และ c มาครบแล้ว
จะสามารถเขียนรูปกราฟได้ดังนี้
จากรูปและสมบัติของไฮเพอร์โบลา
จะได้
จุดศูนย์กลางคือ (0,0)
จุดโฟกัส คือ (±5,0)
จุดยอด คือ (±4,0)
ความยาวของแกนตามขวาง
2a = 8
ความยาวแกนสังยุค 2b = 3
ความยาวเส้นเลตัสเรกตัม
สมการเส้นกำกับ
ค่าเอ็คเซนตริกซิตี
(e) = c/a = 5/4 = 1.25